Menü
Baba Marta en de kleuren van de ziel [🇳🇱]
Het uitzicht vanaf mijn bureau geeft een licht chaotisch beeld: sparrentakken, kreupelhout en wasknijpers die heen en weer waggelen op het ritme van de lichte bries en zich verspreiden over de natte terrasstenen. In welk seizoen leven we eigenlijk? Koele wind, warme zonneschijn, bevroren vijvers en de eerste knoppen. De wintervakantie van mijn dochters is aangebroken. In het Nederlands heet deze week tussen de eerste en de tweede helft van het schooljaar „krokusvakantie“: tijd van de krokussen, dus. Gisteren nog op schaatsen en vandaag met hun jassen nonchalant over hun armen. gaan ze de vakantie in.
Ik was op zoek naar een gezamenlijk moment van bezinning. Ik dacht aan een workshop waarin we Bulgaarse liedjes zongen. En er klonk een liedje van Baba Marta in mijn hoofd.
Baba Marta vertaalt als Grootmoeder Maart.
In deze maand – in het Bulgaars is de maand maart vrouwelijk – vieren de mensen in Bulgarije het feest van maart: мартеница Martiniza
Maart Marta heeft het niet gemakkelijk, haar broers van januari en februari blijven zich ermee bemoeien, blazen koude winden in de valleien van het land en bedekken de heuvels en rotsen van de bergen met sneeuw. Anderen beweren dat maart zelf dit weer oproept als wraak tegen de broers, in het Bulgaars Голям Сечко, Малък Сечко, die gemeen waren tegen Marta.
Ondanks de ruzies staat Baba Marta voor het begin van de lente en dat wordt met vreugde gevierd. Er worden verschillende martinizi (meervoud van marteniza) gemaakt, die de kleuren rood en wit gemeen hebben. Kleine poppetjes, armbanden en mandjes worden gemaakt en aan familie en vrienden gegeven tijdens de eerste dagen van maart. Rood witte linten worden ook aan bloeiende takken van fruitbomen en rond jonge dieren gebonden – als teken van vruchtbaarheid. Martenizi worden niet alleen gegeven en gedragen als talisman voor gezondheid en een lang leven; stiekem proberen de mensen Marta gunstig te stemmen, zodat zij niet woedend de kou vanuit haar bergen over het land laat trekken.
De kleuren rood en wit hebben verschillende betekenissen.
Ten eerste wordt de combinatie van wit en rood vaak geïnterpreteerd met de figuur van Baba Marta zelf:
rode wangen en wit haar, wat wijst op de ouderdom van de grootmoeder.
Een andere interpretatie van rood in Bulgarije is nauw verweven met de bruidssluier, die eeuwenlang van rode stof werd gemaakt om de bruid te beschermen tijdens de overgang van meisje naar vrouw.
Het rode borduurwerk op de andere kledingstukken symboliseert bloed, wijn en de gloed.
Wit wordt in Bulgarije geïnterpreteerd als de kleur van onschuld, maar staat ook voor vreugde en schoonheid. In veel Bulgaarse liedjes wordt een meisje bezongen dat een wit gezicht heeft, dat wil zeggen dat ze mooi is. Ook de zuidenwind wordt in sommige gebieden „witte wind“ genoemd. De kleur wit vertegenwoordigt ook de verbinding met het hiernamaals. Een wit boeket bloemen wordt beschouwd als een afscheidscadeau aan de overledene. Wit staat ook symbool voor de mannelijkheid en de heldere, zonnige kracht.
Er bestaan vele legenden over de oorsprong van het Martinizagebruik: De koningin verzond een duif met een wit touwtje als geluksbrenger aan de heerser des Landes. Maar het touwtje werd rood. De duif had zich onderweg bezeerd. Meestal was er een happy end en sindsdien staan de kleuren voor geluk, schoonheid en gezondheid.
Martiniza is diep geworteld, en daarom zijn er talrijke ceremonies bij bronnen, in de bossen en in de bergen. Rood en wit krijgen een veel diepere, oeroude betekenis in dit kleurenspel in de natuur. Wit in voorchristelijke culturen, in natuurreligies, staat voor de overgang van dood naar nieuw leven – uitgedrukt als „De Witte Dochter“ of „De Witte Godin“.
Wit is ook de kleur van de dood, omdat de (witte) beenderen de enige waren die overbleven na een begrafenis boven de grond. Het witte haar van Baba, of in ons geval, van mevrouw Holle, toont de verbinding met de onderwereld waar nieuw leven ontkiemt. Deze nieuwe hoop komt tot uiting in het jonge meisje, de witte dochter, die speels in het leven is geboren, maar toch de verbinding voelt met het duistere in haar. Een sneeuwklokje symboliseert deze „verscheurdheid“ tussen duisternis (en kou), en hoop en groei.
En rood niet alleen een teken van gezondheid (rode wangen), maar symboliseert natuurlijk bloed, menstruatiebloed, conceptie, geboorte – het allesomvattende vrouwelijke. Het is niet voor niets dat we prachtig rood borduurwerk zien in de klederdracht. Als je de kostuums van dichterbij bekijkt, zul je nog een andere kleur opmerken: zwart, het toonbeeld van de donkere, wijze vrouw. Baba Marta is een deel van haar, net als hier vrouw Holle/Holla.
Tot de ooievaars terugkomen, worden de martinizi aan de takken gehangen. Ook hier wordt de kleurencombinatie zwart-wit-rood zichtbaar. Door zijn habitus is de ooievaar de schakel tussen de drie werelden: de onderwereld (onder water), de aarde (wadend in het water en op de weide) en de kosmos (vliegend).
Hij/zij is dus een heilig dier.
Ook in andere mythen is de levensdraad geweven met de drie kleuren. Ze zijn samen gevlochten in onze ziel.
Hetzij in de verschijning van de wit geklede Juffer, als zon, maan en windmoeder – de drie zusters in Beieren -, de vrouw Percht in de Alpen, de drie Moiren (Griekenland), de Parzen, de Nornen of de drie Bethen. Ze zijn allemaal landschapsgodinnen/landschapsvoermoeders van hun land. In hun voorstelling als drie-eenheid worden zij de oorspronkelijke moeder van een landschap of cultuur.
Ook de Drie Matronen vertegenwoordigen de cyclus van het leven in hun drie vrouwelijke figuren. In steen gehouwen door de Romeinen, werden de voormoeders van een lang verdwenen cultuur zichtbaar. Honderden van deze zogenaamde matronenstenen zijn gevonden, vooral in de Eifel. Hun iconografie verwijst naar de loop in het wiel van het leven/ wiel van het jaar en, net als de (kleur)aspecten van de seizoenen (wit, rood, zwart), zijn zij ingebed in de Grote Kosmos.
De winter trekt zich terug in de bergen, Baba Marta stuurt de lente om het wiel van het leven te laten draaien. Deze vakantie zullen we martinizi weven, draadje voor draadje….
Честита Баба Марта, gelukkige Oma Marta Dag!
Liefs,
Juliane
Weet jij nog meer over deze traditie of maak je zelf Martinizi? Of ken je nog andere tradities rond het voorjaar? Ik ben benieuwd naar je kennis! Laat dan onderaan een commentaar achter..
Delen is fijn
Zelf Martenizi knutselen? Kijk hier voor meer uitleg. Veel knutselplezier!
INFOthek » Inspiraties
- https://www.ard-wien.de/2019/02/28/die-marteniza-in-bulgarien/
- https://giphy.com/gifs/mart-cbm-nikolaymotion-5Uz5EvFxkq0JAXSwmR
- https://bnr.bg/de/post/100336701/die-martenitza-eine-alte-bulgarische-tradition
- https://doanbulgaria1976.wordpress.com/2013/02/28/sechko-lon-sechko-nho-va-baba-marta/
- https://artedea.net/baba-marta-grosmutterchen-marz/
- Judith Mies und Kurt Derungs: Magische Eifel. Grenchen, 2012.
- Kurt Derungs & Sigrid Früh: Der Kult der drei heiligen Frauen, edition amalia 2014.
- Annine van der Meer: Die Sprache unsrer Ursprungs- Mutter MA, Christel Göttert Verlag, Rüsselsheim, 2020
- Mirjam van Donselaar: Matronentraining
- pictures from Getty Images/Canva,
- foto Pesch: mistralma
- foto drum: Mirjam van Donselaar
- Gif: https://giphy.com/gifs/mart-cbm-nikolaymotion-5Uz5EvFxkq0JAXSwmR
- Wildmohnfrau
Du möchtest regelmäßig Updates erhalten und informiert werden, sobald ein neuer Artikel online ist?
Dann gehts HIER zum Newsletter →